نقش سدها در اکوسیستم
نقش سدها در اکوسیستم
سدها از جمله سازه‌های مهمی به شمار می‌روند که از گذشته و بدون وجود دانش کامل اقلیمی، هیدرولوژیکی و هیدرولیکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. احداث سدها مانند هر تکنولوژی دیگر دارای اثرات مثبت و منفی مختلفی می‌‌باشد. از جمله مزایای آن می‌توان به کنترل رژیم جریان و در نتیجه جلوگیری از وقوع سیلاب، تأمین آب کشاورزی و مصارف شهری از طریق ذخیره آب و تولید انرژی اشاره کرد. اما مطالعات انجام شده نشان داده که ساخت سد، اثرات فیزیکی- شیمیایی و اکولوژیکی قابل توجهی بر اکوسیستم می‌گذارد. در حقیقت ساخت سد محیط زیست را به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در اغلب سدهای موجود، مباحث پیرامون ارزیابی آثار زیست محیطی نقش بسیار کم و محدودی در طراحی و عملکرد ایفا می‌کند.
ارزیابی اثرات زیست محیطی عبارت از فرایند، جریان بررسی و مطالعات رسمی برای پیش بینی اثرات فعالیت‌ها و عملکردهای یک پروژه بر محیط زیست، سلامت انسان‌ها، رفاه اجتماعی یا به عبارت دیگر شناسایی و ارزیابی سیستماتیک پیامدهای پروژه‌ها بر اجزای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، فرهنگی و اقتصادی-اجتماعی محیط زیست است. ارزیابی اثرات زیست محیطی، یک برنامه پایش محیط زیست را با استفاده از شاخص‌های زیست محیطی متناسب برقرار و به اجرا در میآورد تا بهره برداری از پروژه به نحوی صورت پذیرد که اثرات مخربی را از خود بر جای نگذارد.
اثرات زیست محیطی ناشی از احداث سد در هر منطقه به چند نوع تقسیم می‌شود:
- فیزیکی و شیمیایی
- تاثیر خروج آب گل آلود حاوی مواد رسوبی به روی مناطق پایین دست سد و محیط زیست منطقه که اهمیت بسیاری دارد.
- تاثیر سد بر تغییرات سطح آب زیرزمینی
- وقوع سیلاب‌های زیاد ناشی از رهاسازی آب سرریزها و تخلیه کننده‌ها موجب تغییرات عمده فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی در پایین دست سدها می‌گردد.
- ساخت سد به منظور مانعی در برابر حرکت اجسام غوطه‌ور در مسیر رودخانه‌ها شده و باعث کاهش رسوبات می‌گردد، این امر موجب تشدید فرسایش در مسیر رودخانه پایین دست می‌شود.
- ایجاد زمین لغزه به علت واکنش بین سطح آب دریاچه و مرطوب شدن محیط و لایه بندی مختلف در کنار مخزن
- شور شدن زمین‌های کشاورزی
- تغییرات جوی و اقلیمی مانند تغییرات دما، رطوبت، تبخیر
- بیولوژیکی
- سدها با کاهش غلظت مواد مغذی در پایین دست سبب تاثیر منفی بر گیاهان و حیوانات آن منطقه می‌شوند.
- لایه بندی دمایی و امکان استفاده از آب با درجه پایین این دریاچه برای مصارف نیروگاه‌ها و مصارف آشامیدنی.
- مسیرهای طبیعی حیوانات بسته می‌شود. همچنین مانع حرکت ماهی‌های بالادست به منظور تخم گذاری و تغذیه آن ها شده، بنابراین از جمعیت ماهی‌ها به میزان زیادی کاسته می‌شود.
- حیات بیولوژیکی رودخانه هم در مخازن و هم در پایین دست به سرعت تغییر می‌کند.
- بهداشتی
- تقریبا اکثر سدها در مناطق مختلف سبب شیوع بیماری می‌شوند. دریاچه سدها می‌تواند منبع بسیاری از بیماری‌های واگیر نظیر مالاریا، تب زرد، هپاتیت، امراض روده‌ای و بیماری های خونی گردد در مناطق استوایی سدها و دریاچه‌های عظیم تاثیرات فراوانی بر روی سلامت و بهداشت مردم محل دارند. همچنین سدها با تاثیر بر خودپالایی رودخانه‌ها و کاهش آن سبب تجمع مواد آلوده کننده در پشت سدها می شوند. در نتیجه باعث آلودگی جانداران ساکن در دریاچه سدها و نیز آلودگی خاک‌های اطراف سدها می‌شوند. علاوه بر این چون از آب پشت سدها برای مصارف گوناگون استفاده می‌شود، می‌تواند باعث انتقال این آلودگی‌ها به انسان و سایر موجوداتی که در اکوسیستم اطراف سدها زندگی می کنند، شود.
- اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی
- تاثیر بر سازه‌ها و تاسیسات
- تاثیر بر روستاهای مجاور
- جا به جایی مردم و تاثیر بر فعالیت‌های کشاورزی
- تاثیر بر آثار باستانی و تاریخی
- تاثیر بر امنیت شغلی مناطق مجاور
قوانین داخلی و بین المللی مختلفی در مورد احداث سدها وضع شده است. به طور کلی با وجود اهمیت احداث سدها باید کوشش شود تا با ارزیابی صحیح و علمی مسائل زیست محیطی و اجتماعی از ایجاد خسارات و مشکلات جلوگیری شود. با جدی گرفتن نتایج ارزیابی زیست محیطی و عمل به آن ها می‌توان بخشی از این اثرات مخرب را کاهش داد.
