کمی بیشتر درمورد تالاب گاوخونی بدانید
در تقسیمبندی کلی هیدرولوژی ایران حوضه آبریز گاوخونی جزء حوضه آبریز فلات مرکزی ایران است و از شمال به حوضه آبریز دریاچه نمک، از شرق به حوضههای دق سرخ و کویر سیاه کوه، از جنوب به حوضه کویر ابرقو و از غرب و جنوب غرب به حوضه آبریز کارون محدود میباشد.
تالاب گاوخونی که در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده از جمله تالابهای طبیعی و بین المللی است. این تالاب در جنوب شرقی حوضه و در فاصلهی ۱۴۰ کیلو متری جنوب شرق اصفهان (از مسیر اصفهان، زیار، اژیه، ورزنه، تالاب) و ۳۰ کیلومتری شهر ورزنه قرار دارد. ارتفاع ان از سطح دریا ۱۴۷۰ متر میباشد.
از نظر ریختشناسی و پستی و بلندی، قسمتهای غربی حوضه عمدتاً کوهستانی و دارای ارتفاعات بلندتر و آب و هوای سردتر میباشند و قسمتهای شرقی و جنوب شرقی حوضه ارتفاع آنها کمتر از قسمتهای غربی است و میزان بارش در آن کمتر از قسمتهای غربی و دارای آب و هوای گرمتری میباشد. مساحت تالاب متأثر از حجم آب ورودی به آن است. در سالهای اخیر که ورود آبهای سطحی به خصوص رودخانه زاینده رود به تالاب به طور کلی قطع شده است پهنه تالاب کوچکتر شده است. در مطالعات بهنگام سازی طرح جامع آب وسعت تالاب گاوخونی ۴۸۹ کیلومتر مربع گزارش شده است.
مطالعات بهنگام سازی طرح جامع آب کشور با رویکرد مدیریت بهم پیوسته منابع آب، حوضه آبریز غرب، کرخه، کارون بزرگ، جراحی و زهره، گزارش بیلان منابع و مصارف، حوضه آبریز کارون بزرگ، شهریور ۹۱، مهندسان مشاور بهان سد.
از تشکیلات زمین شناسی قابل توجه در منطقه مجموعه آتشفشانی نئوژن (۱۲ میلیون سال قبل) شمال تالاب گاوخونی است که جزء زون زمین ساختی ایران مرکزی است. سنگهای موجود در منطقه از نوع آندزی بازالت، داسیت، آندزیت و ریوداسیت نئوژن هستند که به صورت جریان گدازه گنبد در میان سنگهای آتشفشانی ائوسن برونزد دارند. سنگهای آندزی بازالتی از ذوب بخش گوشته متاسوماتیسم شده یا مذاب گوشتهای آلایش یافته با پوسته حاصل شده اند و دگرسانی، ذخایر معدنی مناسبی را بوجود آورده است. آندزی بازالت ها به صورت جریانی از گدازه با ساخت تودهای حفره دار و بادامکی در کوه سیاه تالاب بهترین رخنمون را دارند و از لحاظ سختی و رنگ کاملا” از سنگهای اطراف خود مشخص هستند، وجود ساخت حفره دار نشان میدهد که ماگما دارای میزان قابل توجهی گاز بوده است و بازالتهای کوه سیاه برای مصارف ساختمانی و صنعتی واملاح تبخیری برای استخراج پتاس از اهمیت اقتصادی برخودارند. مسیر شرقی – غربی بخش مرکزی حوضه زاینده رود از اصفهان تا گاوخونی خود دنباله گودال سراسری ارومیه – دختر می باشد که در واحد زمین شناسی سنندج – سیرجان (اسفندقه – مریوان) قرار دارد. همچنین دیوار شرقی گودال گاوخونی که تماما” از مواد آتشفشانی تشکیل شده خود دنباله آتشفشان محوری ایران میباشد وحوضه آبگیر اصفهان – سیرجان را از اردستان – یزد جدا می کند جزیی از تشکیلات ایران مرکزی است.
وضعیت خاک آن به طور مستقیم تحت تاثیر رسوبات حمل شده از کل حوضه که به طور عمده از آبرفتهای دوران چهارم زمینشناسی میباشد، قرار دارد. علاوه بر آن فعالیتهای مربوط به باد، آب زیرزمینی شور، پوشش گیاهی، پستی و بلندی، تبخیر شدید و شرایط اقلیمی از عمدهترین عوامل موثر در تشکیل و تکامل خاکهای منطقه محسوب میشوند که اغلب در جهت افزایش شوری خاک تاثیرگذار بودهاند. تفاوت در درجه شوری خاکهای منطقه که محصول عملکرد متفاوت عوامل مذکور در بخشهای گوناگون تالاب میباشند، از ویژگیهای خاکشناسی آن میباشند. بر این اساس اگر بخواهیم در یک تقسیمبندی ساده اولیه خاکهای منطقه را از یکدیگر تفکیک کنیم، با توجه به میزان شوری میتوان آن را به دو گروه عمده تقسیم کرد.
گروه اول شامل خاکهای نواحی حاشیهای تالاب در بخشهای شرقی و جنوبی است که به علت بهرهمندی از آب زیرزمینی بالا و متاثر از آب شور دریاچه، تبخیر شدید، خاصیت مویینگی و فعالیت بادها و آبراهههای نمکی که با خود نمک قابل ملاحظهای را حمل میکنند، از درجه شوری فوقالعادهای برخوردار هستند.
گروه دوم خاکهایی را شامل میشود که اغلب در ارتفاعات مشرف و مجاور تالاب و یا در بخش شمال و شمال غرب آن قرار دارند. خاک در ارتفاعات مجاور و از جمله کوه سیاه به علت پایین بودن سفره آب زیرزمینی کمتر تحت تاثیر شوری دریاچه قرار میگیرد، اگرچه بادهایی که از طرف دریاچه به این نقاط میوزند، آن را از شوری دریاچه بینصیب نمیگذارند.
اکثر آبراهههای منتهی به تالاب مربوط به جنوب و جنوب شرق میباشند. این شبکههای آبراهه و مسیلها در فصول مختلف با توجه به سیلابهای آنی که در منطقه اتفاق میافتد، میتوانند تا حدودی نقش به سزایی در تامین آب مورد نیاز تالاب و به خصوص در حفظ اکوسیستم تالاب و همچنین زیستگاههای پرندگان و جانواران در این منطقه داشته باشند.
سیمای اقلیمی حوضه آبریز گاوخونی به علت طیف گسترده ارتفاعی که از ۱۴۵۰ متر تا ۳۹۷۴ متر را شامل میشود نمونههای مختلف آب و هوایی از فرا خشک تا بسیار مرطوب را در برمیگیرد.
بیشترین ارتفاع در بخش غربی و حد فاصل رشته کوههای زاگرس با حوضه رودخانه کارون در کوه کرپوش ۳۹۷۴ متر از سطح دریا و کمترین ارتفاع در تالاب گاوخونی ۱۴۵۰ متر از سطح دریا میباشد.
مجموع گیاهان جمعآوری شده از منطقه تالاب که مورد شناسایی قرار گرفته اند، بالغ بر ۶۵ گونه گیاهی است که در ۱۶ تیره (خانواده) و ۵۴ سرده (جنس) قرار می گیرند.
تیره اسفناج (چغندر) با داشتن بیش از ۱۷ گونه گیاهی بیشترین فراوانی و تنوعگیاهی را دارد در حالی که تیرههای پیچک صحرایی، افدراسه، شمعدانی و… هر یک با داشتن حداقل یک گونه گیاهی کمترین تنوعگیاهی را شامل میشوند.
به طور کلی جوامعگیاهی موجود در منطقه را میتوان به چند گروه تقسیم کرد:
جوامع گیاهی که در خاکهای بسیار شور استقرار دارند: جوامع گنگ، هالوستاکیس و شور.
جوامعی که در حاشیه و بستر رودخانه و آبراهههای منتهی به تالاب رشد میکنند: جوامع نی و گز
جوامعی که بر روی تپههای شنی استقرار دارند: جوامع گون و تاغ
جوامعی که در دامنههای کوه سیاه به دور از تاثیر تالاب قرار دارند: جوامع افدرا، قیچ و درمنه