بزمجه بیابانی

نام علمی: Varanus griseus

نام انگلیسی: Desert monitor

وضعیت حفاظتی: کمترین نگرانی Least concern (LC)

مشخصات بزمجه بیابانی:

سطح پشتی بزمجه بیابانی کرم شنی متمایل به آجری است. ۵ تا ۸ (به طور معمول۶) خط باریک آجری رنگ علاوه بر نوارهای عرضی ناحیه گردن در سطح پشتی به چشم می‌خورد. در افراد بالغ دم دارای ۱۳ تا ۱۹ نوار عرضی است و انتهای دم (به طور معمول یک سوم انتهایی) بدون نقش و نگار است. گاهی نابالغ‌ها دمی بدون طرح و نقش دارند. سوراخ بینی دارای شیاری اریب است و این سوراخ بیشتر نزدیک به چشم است تا نوک پوزه. مقطع عرضی دم دایره‌ای است ولی در قسمت خلفی از پهلو فشرده است و در سطح بالایی دارای ردیفی از فلس‌های مشخص زگیل مانند است.

پراکنش بزمجه بیابانی:

بزمجه بایبانی در کشورهای اردن، ازبکستان، افغانستان، الجزایر، امارات متحده عربی، ایران، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، تونس، چاد، سودان، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، فلسطین، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، لبنان، لیبی، مالی، مصر، موریتانی، نیجر و هند پراکنش دارد.

در ایران این گونه در تمام فلات مرکزی ایران از شمال تا دامنه‌های جنوبی البرز، از غرب تا دامنه‌های شرقی زاگرس و از جنوب تا شمال امتداد رشته کوه زاگرس و کوه تفتان پراکنش دارد. همچنین از جنوب بلوچستان به سمت غرب و در امتداد استان هرمزگان و بوشهر تا دشت خوزستان محدوده پراکنش این بزمجه امتداد یافته است.

زیستگاه بزمجه بیابانی:

بزمجه بیابانی در مناطق ماسه‌ای مانند تپه‌های ماسه‌ای و همچنین در شیب‌های صخره‌ای و دامنه‌ها دیده می‌شود. از لانه جوندگان، غارهای کوچک و شکاف‌های عمیق به عنوان پناهگاه استفاده می‌کند ولی ممکن است به منظور تغذیه تا حدود حداقل ۵۰۰ متر از لانه خود دور شود. آن‌ها گاهی کیلومترها دورتر از منابع آبی دیده می‌شوند. از آن‌جایی که این گونه شکارچی بزرگ جثه‌ای بوده و در میان خزندگان در طبقات بالاتر هرم غذایی قرار دارند دارای جمعیت‌هایی با تراکم کمتری نسبت به سایر مارمولک‌ها هستند. تحمل این گونه برای دامنه وسیعی از شرایط کویری دلیلی برای گستره جغرافیایی آن‌ها در امتداد کویرهای پاله‌آرکتیک است. بزمجه‌ها از قبیل بزمجه بیابانی شکارچیان فرصت طلبی بوده و مستقل از نیاز کم به آب، زیستگاه‌هایی را اشغال می‌کنند که به احتمال زیاد در دسترس پستانداران و پرندگان شکاری نیستند و آشیانه‌ای بوم شناختی را اشغال می‌کنند که قابل استفاده برای اغلب پستانداران و پرندگان نیست.

بوم شناسی و رفتار:

در تپه‌های ماسه‌ای از قبیل تپه‌های ماسه‌ای کویر ورزنه رد این گونه که ناشی از کشیده شدن دم بزمجه بر روی زمین است، در میان رد بزرگ به جا مانده از دست‌ها و پاها در ساعت‌های اولیه روز به چشم می‌خورد. در طول ماه‌های گرم بهار و تابستان، بزمجه فقط در هنگام صبح به فعالیت و شکار می‌پردازد و مسیری حدود صدها متر را در جستجوی طعمه طی می‌کند، تک تک سوراخ‌ها را برای یافتن جوندگان، خزندگان و بندپایان بزرگ بررسی می‌کند.

بزمجه بیابانی در بسیاری مواقع و در ساعات اولیه روز روی تپه‌ها و خاکریزها می‌نشیند تا بدن خود را گرم کند. هنگام مواجهه با خطر خیلی زود به داخل لانه خود فرار می‌کند. هنگامی که اسیر می‌شود روی دست و پاهای خود ایستاده و با باد کردن ناحیه زیر گلو سعی بر ترساندن انسان می‌کند. اگر انسان به او نزدیک‌تر شود، برای دفاع با دم طویل و قطور خود ضربات محکم و شلاق مانندی می‌زند.

رژیم غذایی: غذای بزمجه‌های بیابانی را پستانداران کوچک، خزندگان، پرندگان، تخم پرندگان و خزندگان، عقربها، حشرات بزرگ، و وزغها تشکیل می‌دهند.

وضعیت حضور در تالاب: خزنده بومی تالاب گاوخونی