استفاده از گونه‌ی پرچم برای حفاظت از تالاب: چگونه آنقوت به احیای تالاب ارژن کمک کرد؟
تالاب‌ها از حیاتی‌ترین زیست‌بوم‌های زمین هستند؛ سرشار از تنوع زیستی، اما بیش از هر زیستگاهی در معرض تهدید. در جنوب ایران، تالاب بین‌المللی ارژن نیز از این قاعده مستثنی نبوده: کاهش سطح آب، تخریب زیستگاه، و افت جمعیت پرندگان آبزی، این تالاب را به آستانه‌ی فراموشی کشانده بود. اما یک اقدام خلاقانه – انتخاب گونه‌ی پرچم (Flagship species) از میان پرندگان بومی تالاب – سرآغاز موجی از آگاهی و امید در منطقه شد. این داستانِ آنقوت است، پرنده‌ای که مردم محلی آن را با نام غاز قرمز می‌شناسند؛ نماد بازگشت زندگی به تالاب ارژن.
گونه‌ی پرچم چیست؟
گونه‌ی پرچم (Flagship Species) گونه‌ای است که به‌عنوان نماینده‌ی یک زیست‌بوم انتخاب می‌شود. هدف این است که با تمرکز بر حفاظت از این گونه، توجه عمومی به زیستگاه آن جلب شده و حفاظت از کل اکوسیستم تسهیل شود. این مفهوم، علاوه بر بُعد علمی، جنبه‌ای احساسی و فرهنگی نیز دارد؛ چرا که گونه‌ی پرچم‌دار باید بتواند مردم را جذب و با خود همراه کند.
در تالاب ارژن، انجمن آوای بوم از این رویکرد برای پیوند دوباره مردم با طبیعت منطقه بهره گرفت و حفاظت از پرندگان آبزی را به یک حرکت اجتماعی تبدیل کرد.
چرا آنقوت؟
برای انتخاب گونه‌ی پرچم‌دار تالاب ارژن، سه گونه‌ی شاخص مورد بررسی قرار گرفتند: درنای خاکستری، چنگر معمولی، و آنقوت. برای انتخاب نهایی، ده معیار کلیدی در نظر گرفته شد، از جمله:
آشنایی و تعلق فرهنگی مردم با گونه
زیبایی و کاریزمای ظاهری
نقش بوم‌شناختی در اکوسیستم تالاب
امکان اجرای عملی برنامه‌های حفاظتی
توانایی الهام‌بخشی و جذب توجه عمومی
آنقوت یا همان غاز قرمز، با داشتن حضوری قابل‌مشاهده در فصل زمستان، ویژگی‌های ظاهری متمایز، آشنایی ذهنی مردم محلی، و جذابیت فرهنگی، توانست بیشترین امتیاز را در این ارزیابی به دست آورد.
یک کمپین، با صدای پرنده‌ای آشنا
پس از انتخاب آنقوت به‌عنوان گونه‌ی پرچم‌دار، مجموعه‌ای از برنامه‌ها در سطح منطقه اجرا شد. فعالیت‌هایی که هم علمی بودند و هم عاطفی:
برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مدارس و مراکز محلی
طراحی محصولات فرهنگی مانند استیکر، دفترچه، پین و پوستر با تصویر آنقوت
معرفی آنقوت در رسانه‌های محلی به‌عنوان نماد تالاب ارژن
گفت‌وگو و همفکری با اهالی روستاها و عشایر
راه‌اندازی تورهای پرنده‌نگری با مشارکت بومیان
نتیجه‌ی این فعالیت‌ها، افزایش چشمگیر شناخت عمومی نسبت به تالاب و پرندگانش بود. آنقوت حالا نه فقط یک پرنده‌ی مهاجر، که نماد غرور بومی و حافظ یک تالاب شده است.
امیدی برای آینده‌ی تالاب‌ها
گرچه هنوز راهی طولانی در پیش است، اما موفقیت‌های اولیه چشمگیر بوده‌اند: آگاهی عمومی در منطقه بالا رفته، جمعیت آنقوت در زمستان افزایش یافته، و پرنده‌نگری به‌عنوان یک فعالیت فرهنگی و گردشگری در حال رشد است.
مدل تالاب ارژن و آنقوت، نشان می‌دهد که با بهره‌گیری از علم، بستر فرهنگی، و مشارکت جوامع محلی، می‌توان مسیری برای حفاظت معنادار از تالاب‌ها ایجاد کرد.
برای مطالعه‌ی مقاله‌ی چاپ شده در این ارتباط که به سرپرستی ایمان ابراهیمی چاپ شده است میتوانید روی لینک زیر کلیک کنید.
منبع:
Selecting a flagship species for Arjan International Wetland in Iran
by: Iman Ebrahimi, Ran Dai, Fateme Kazemi, Amin Seifi
