استفاده از علم شهروندی (Citizen Science) در حفاظت تالاب ها

علم شهروندی (Citizen Science) به فرآیندی اشاره دارد که در آن شهروندان عادی، بدون تخصص علمی حرفه‌ای، در جمع‌آوری داده‌های علمی و انجام تحقیقات علمی شرکت می‌کنند. این افراد معمولاً به عنوان مشارکت‌کنندگان شهروندی یا علمی توصیف می‌شوند. هدف اصلی Citizen Science افزایش دسترسی به داده‌ها و اطلاعات علمی برای تحقیقات علمی و حل مسائل مربوط به محیط زیست، اجتماع، و علوم دیگر است.

مشارکت‌کنندگان Citizen Science ممکن است در پروژه‌های مختلفی شرکت کنند از جمله پروژه‌های مرتبط با جمع‌آوری داده‌ها که در آن مشارکت‌کنندگان می‌توانند اطلاعات مربوط به محیط زیست، تغییرات آب و هوا، تنوع زیستی، و بسیاری موارد دیگر را جمع‌آوری و سپس گزارش کنند و یا پروژه های مرتبط با پایش منظم محیط زیست که در آن بازدید های مکرر افراد از یک اکوسیستم و نمایش داده‌ها در کنار یکدیگر و تحلیل آن می‌تواند تغییرات محیطی را به خوبی به نمایش بگذارد.

تالاب‌ها یکی از محیط‌های طبیعی مهم و حیاتی هستند که به حفظ تنوع زیستی و و سلامت محیطی برای زندگی ما انسان‌ها کمک کرده و نقش کلیدی در حیات ما دارند. Citizen Science در حفاظت تالاب‌ها نیز می‌توان نقش اساسی داشته باشد از جمله نقش‌های زیر:

• جمع‌آوری داده‌ها: شهروندان می‌توانند به جمع‌آوری داده‌های مربوط به تالاب‌ها کمک کنند، مثلاً اندازه‌گیری سطح آب، پرندگان تالاب و حیوانات آن، تعداد گونه‌های گیاهی و حیوانی موجود در تالاب و اندازه‌گیری کیفیت آب از طریق برداشت نمونه و در اختیار قرار دادن به ارگان‌های تحقیقاتی.
• پایش مستمر: اطلاعات جمع‌آوری شده توسط شهروندان بومی یا محلی می‌تواند به محققان و سازمان‌های محیط‌زیستی کمک کند تا تغییرات طولانی‌مدت در تالاب‌ها را مشاهده کرده و اقدامات حفاظتی موثرتری را اعمال کنند.
• آگاهی‌زایی: Citizen Science می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی از اهمیت تالاب‌ها و مسائل محیط‌زیستی مرتبط با آنها کمک کند. افرادی که در این فرآیند شرکت می‌کنند، به  اطلاعات علمی و مشارکت در پروژه‌های حفاظتی مشتاق می‌شوند.
• فشار بر مقامات: اطلاعات و اطلاعات جمع‌آوری شده توسط شهروندان می‌تواند مقامات محلی و ملی را به اقدامات حفاظتی بیشتر در تالاب‌ها ترغیب کند و فشار اجتماعی برای حمایت از این مناطق طبیعی را ایجاد کند.

آنچه در علم شهروندی و استفاده از آن از هرچیز مهم‌تر است، آماده سازی بستر در اختیار قرار دادن ورود اطلاعات برای شهروندان است. شهروندانی که مخاطب علم شهروندی هستند در زمینه‌ی مرتبط متخصص یا شاغل نیستند و برای ترغیب آنان به اشتراک داده‌ها و تصاویرشان نیاز به وجود بسترهایی بسیار راحت برای استفاده است. در حال حاضر در کشور ایران بستر آماده و مناسبی وجود ندارد اما شهروندان ایرانی از اپلیکیشن‌های بین‌المللی مانند eBird و iNaturalist برای ثبت مشاهدات خود استفاده می‌کنند که می‌تواند از طریق وبسایت این اپلیکیشن‌ها به صورت رایگان به داده‌های ثبت شده دسترسی داشت.